Προβλήματα και προοπτικές της σύγχρονης δημοκρατίας

κάτω από την οπτική γωνία της παγκοσμιοποίησης

από Αρβανίτη – Πρεβεζάνου Ευγενία

 

 

 

 

Περί Παγκοσμιοποίησης

        Περιφερειακές παγκοσμιοποιήσεις

        Παγκοσμιοποίηση και εθνικό κράτος

 

Το κίνημα της Αντιπαγκοσμιοποίησης

    Παγκόσμιος Καπιταλισμός

    Απορρύθμιση

Τα προβλήματα της Σύγχρονης Δημοκρατίας

    Κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

 

 

 

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

 

Περί  Παγκοσμιοποίησης
Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Άντονι Γκίντενς η παγκοσμιοποίηση πρόκειται για κορυφαίο επαναστατικό φαινόμενο. Είναι λάθος να αντιμετωπίζεται ως ένα αμιγώς οικονομικό φαινόμενο αλλά να ειδωθεί λιγότερο ως ένα οικονομικό φαινόμενο και περισσότερο ως ένα φαινόμενο πολιτιστικό, γλωσσολογικό, πολιτικό, διαχείρισης μεγάλων και σημαντικών ρίσκων (π.χ. μόλυνση περιβάλλοντος), και φυσικά κοινωνικό που επηρεάζει θεμελιώδεις δομές της σύγχρονης κοινωνίας όπως το γάμο, την οικογένεια το εμπόριο, τη θρησκεία την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. 
Πάνω σε αυτή την βάση σκεπτόμενοι θεωρώ ορθότερη την απόδοση των ανωτέρω μέσω της έννοιας «ΟΙΚΟΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ» υποθέτοντας ότι, η διευρυμένη έννοια της «παγκοσμιοποίησης» οδηγεί στην κατάκτηση της δημοκρατίας σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το κυρίως ζητούμενο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι, το πώς μπορεί να δημιουργηθεί μια προοδευτική αλλά ταυτόχρονα ρεαλιστική πολιτική ατζέντα, όπου η έννοια «δημόσιο» και «ιδιωτικό» αλλάζουν συμφραζόμενα. 
Εκδημοκρατισμός και διαφάνεια καθώς και μείωση διακρίσεων και ανισοτήτων πρόσβασης στα δημόσια αγαθά είναι προαπαιτούμενο.

 

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΕΙΣ 
Ωστόσο, η «παγκοσμιοποίηση» σαν διαδικασία και συνθήκη αλλαγών δεν έχει τον ίδιο χαρακτήρα σ΄ όλο τον κόσμο, παρά το όνομά της. Είναι διαφορετική στην Ευρώπη, όπου η Ε.Ε παίζει ρυθμιστικό ρόλο, από άλλες περιοχές όπως λ.χ. η Άπω Ανατολή.  
Η περιφερειακότητα (π.χ. η Ευρώπη) αποτελεί όχι απλώς έναν ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στο εθνικό και στο παγκόσμιο αλλά είναι συνάρθρωση αλληλοεπικαλυπτόμενων περιοχών κυριαρχίας, όπως κρατών και πολιτισμών. 
Συνεπώς, η παγκοσμιοποίηση αποτελείται από πολλές επιμέρους, περιφερειακές παγκοσμιοποιήσεις.

Παγκοσμιοποίηση και εθνικό κράτος

Η αντίδραση σε συνενώσεις συγχωνεύσεις εθνών κρατών εν ονόματι της παγκοσμιοποίησης εύλογα, δημιουργεί αντιδράσεις και εθνικιστικά μορφώματα ώστε να περιφρουρηθούν τα ήδη κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά κεκτημένα (παράδοση, κουλτούρα, τρόπος διακυβέρνησης κ.ά.) ενός λαού.
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Χ. Σωτηρέλη μέσα από το βιβλίο του «ΣΥΝΤΑΓΜΑ & ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ στην εποχή της “παγκοσμιοποίησης” διαβάζουμε: 
-    «Ο αναστοχασμός της νεωτερικότητας, είναι  η κριτική γνώση για την πολιτική συγκρότηση των εμπειρικών υποκειμένων στην προοπτική της δημοκρατικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης. 
-    Περικλείει και συνδέει την ανάλυση των μακροκοινωνικών μετασχηματισμών με την ιστορικότητα και την κριτική.
-    Μπορεί επομένως να παραγάγει έναν ηγεμονικό πολιτικό λόγο στον οποίο συναντώνται το διανοητικό και το μαζικό στοιχείο, οι οργανικοί διανοούμενοι μιας δημοκρατικής διεθνιστικής παγκοσμιοποίησης και οι μάζες.» 

Κλασική είναι και η σημείωση του Γκράμσι (Τετράδιο 13, Για τον Μακιαβέλι), ότι ο προοδευτικός χαρακτήρας της πολιτικής δράσης εξαρτάται από «την ικανότητα να διακρίνει το “διεθνές” και “ενοποιητικό” στοιχείο που ενυπάρχει στην εθνική και τοπικιστική πραγματικότητα». 
Για μια σύγχρονη δημοκρατική επομένως, συνίσταται η επανεπεξεργασία της εθνικής- τοπικής διάστασης κάτω από το πρίσμα της παγκοσμιοποιητικής/ διεθνιστικής προοπτικής της. Το έθνος δεν ταυτίζεται πλέον με το έθνος-κράτος και ασφαλώς «η σχέση παγκοσμιοποίησης - εθνικού κράτους δεν είναι «μηδενικού αθροίσματος» (Γκράμσι).
Στην αρχαία Ελλάδα, η ύπαρξη χωριστών κρατών, δεν αναιρούσε την αίσθηση της κοινής εθνικής ταυτότητας. Το έθνος, στις περισσότερες  περιπτώσεις, υπερβαίνει κατά πολύ, σε διάρκεια, το σύγχρονο έθνος-κράτος, συνεπώς πρέπει να θεωρούμε το έθνος σαν δημιούργημα του κράτους. Θεωρώ ότι πρέπει να ξεκαθαριστεί αν αποτελεί ή όχι, στοιχειώδη προϋπόθεση στην νεωτερική μας εποχή για την δημοκρατία, η απομάκρυνση  από το δίλημμα «έθνος-κράτος» ή «παγκοσμιοποίηση». 

 

Το κίνημα της Aντιπαγκοσμιοποίησης

Απαντώντας στο δίλημμα «έθνος-κράτος» ή «παγκοσμιοποίηση», επιλεγεί στην απάντηση έθνος-κράτος παρουσιάζεται υποστηρικτής, το κίνημα της ΑΝΤΙΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ. 
Αυτό πρεσβεύει ότι, η παγκοσμιοποίηση προκαλεί μεγάλες μετακινήσεις εξαθλιωμένων οικονομικά μαζών κατά τις επιταγές του πολυεθνικού κεφαλαίου, συμπιέζοντας αμοιβές και δικαιώματα των εργαζομένων. Η βίαιη σύμμειξη ετερογενών φυλών και πολιτισμών που συμβιώνουν λόγω οικονομικής αναγκαιότητας δοκιμάζει την αντοχή των εθνών.
Ο πολίτης-υπήκοος γίνεται συμφεροντολόγος, ατομικιστής, εγωιστής χάνει την εθνική και πολιτιστική του ταυτότητα. 
Γράφει ο ιστορικός Θουκυδίδης ότι «ισόψηφοι όντες και ούχ ομόφυλοι, έκαστος το εφ’εαυτόν σπεύδει» (δηλαδή, όπου τα άτομα έχουν ίσο ψήφο αλλά όχι κοινή καταγωγή, φροντίζουν ο καθένας το δικό του συμφέρον). Αυτό σημαίνει ότι, όπου δεν υπάρχει ομοιογένεια και ομογένεια της κοινότητας, καθώς και έλλειψη κοινών στόχων. 
Διαφορετικές κουλτούρες αφομοιώνονται ενώ στις πολύ-πολιτισμικές κοινωνίες αφαιρείται κάθε κοινό στοιχείο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό έχει σαν συνέπεια τεράστια προβλήματα όπως κοινωνικές αναταραχές, ρατσισμός, ανισότητα, εκμετάλλευση των αλλοδαπών, ανεργία, εγκληματικότητα. 
Το κίνημα της ΑΝΤΙΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ πιστεύει ότι οδηγούμαστε στην κατάλυση της δημοκρατίας. 
Με συνθήματα όπως  «ένταξη» των μεταναστών ή «πολυπολιτισμικότητα»,  «ανθρώπινα δικαιώματα» και «ισότητα» διαρρηγνύει τον κοινωνικό ιστό των κοινωνιών που είναι οργανωμένος γύρω από τους κοινούς θεσμούς, προγόνους, ιστορία, γλώσσα, θρησκεία και αναπτύσσεται ακατάπαυστα ο καπιταλισμός.

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Τα όρια του παγκόσμιου καπιταλισμού πρέπει να σχεδιασθούν ξανά και να περιορισθούν μόνο στην οικονομικά αποδοτική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Τα δύο φαινόμενα της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της κλιματικής αλλαγής είναι ανθρωπογενή και έχουν κοινή ρίζα.
Η επικράτηση, σε παγκόσμιο επίπεδο, του πρωτόγονου καπιταλισμού και η «μετάλλαξη» της ελευθερίας του ατόμου και των κοινωνιών σε «ασυδοσία της αγοράς», όπου η επιδίωξη της μέγιστης δυνατής ευημερίας εκλαμβάνεται μόνο ως κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. 
Κοινός παρονομαστής και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η προβληματική λειτουργία της δημοκρατίας, η έλλειψη παράδοσης κοινωνικής αλληλεγγύης και η επικράτηση του κέρδους στην κλίμακα αξιών της κοινωνίας. 
- «Για  να γίνει λειτουργική η σύγχρονη δημοκρατία», υποστηρίζει ο κος Λ. Λιαρόπουλος (Καθηγητής τoυ Πανεπιστημίου Αθηνών, «…και να μπορεί να επιβληθεί η έννοια της παγκόσμιας ευθύνης πρέπει να υπάρξει «επαναπροσδιορισμός των παγκόσμιων αξιών*», με «ζητούμενο την ευημερία και ίσως τη σωτηρία της ανθρωπότητας*.»

 

ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗ 
Ο πυρήνας υλικής συνοχής, αναπαραγωγής, επικοινωνίας κλπ. της κοινωνίας διαμορφώθηκε στη βάση της ισορροπίας (έστω άνισης) μεταξύ των δύο βασικών πόλων αναπαραγωγής της κοινωνίας. Ισορροπία ανταγωνιστική ως προς τη διανομή αλλά συναινετική ως προς την υλική και κοινωνική αναπαραγωγή. 
Σήμερα η πλευρά του κεφαλαίου έχει αποσυνδεθεί από τον πόλο της εργασίας, συνεπικουρούμενη από την υποκατάσταση ανθρώπινης εργασίας από μηχανές, όπως και από τον κατακερματισμό της ίδιας της αγοράς εργασίας σε πολλαπλά επίπεδα. 
Το κεφάλαιο κινείται πλέον σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ ο πόλος της εργασίας παραμένει ενταγμένος στους επιμέρους επικρατειακά καθορισμένους θεσμοποιημένους χώρους των εθνών-κρατών. Αυτό το φαινόμενο περιγράφει την άποψη «περί τέλους της εργασίας (των εργαζομένων) και περί κοινωνικού αποκλεισμού». 
Η αποσύνδεση αυτή διαμορφώνει μια δραματική μεταβολή της κοινωνικής ισορροπίας υπέρ του κεφαλαίου, ενώ η πολιτική υποχωρεί και υποτάσσεται στις επιλογές του διεθνούς κεφαλαίου. 
Η αποσύνδεση κεφαλαίου από την αγορά εργασίας, ονομάζεται απορρύθμιση. 
Απορύθμιση των κοινωνικών ισορροπιών, σημαίνει υποχώρηση του κοινωνικού κράτους εν ονόματι μιας αγοράς η οποία έπρεπε, για να λειτουργήσει ελεύθερα και παραγωγικά, να αποδεσμευθεί από το κόστος της κοινωνικής συνοχής, της εξασφάλισης της υλικής αναπαραγωγής της συλλογικής κοινωνίας.
Συγχρόνως η συγκέντρωση του πλούτου δημιουργεί πρωτοφανή ανισότητα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η έλλειψη πολιτικού ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων και της κερδοσκοπίας θα οδηγήσει σε δραματική οικονομική κρίση. Δυστυχώς σε παγκόσμιο επίπεδο το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ πλουσίων και φτωχών αυξάνεται δραματικά εφόσον κάθε μορφή προστασίας θεωρείται αντιπαραγωγική και αρνητική για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας.
Εδώ πρέπει να κάνουμε μια προσπάθεια σύγκρισης της επικράτησης του Παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού σε σχέση εναντίωσης του, με έναν Εθνικό καπιταλισμό.
Αρχικά, ο συνδυασμός κανόνων στην παγκόσμια οικονομία και σχετικής προστασίας των εθνικών οικονομιών οδήγησε στη θεσμοποιήσει των κοινωνικών ισορροπιών στα πλαίσια των εθνών κρατών, στα πλαίσια της εθνικής επικράτειας των μεγαλυτέρων τουλάχιστον βιομηχανικών κοινωνιών.

Επίσης, η παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να αναλυθεί σαν απλή γεωγραφική επέκταση/αναβάθμιση του χώρου της καπιταλιστικής συσσώρευσης, διότι αλλάζει τους συσχετισμούς και τις ισορροπίες δυνάμεων εντός του εθνικού κράτους και όχι μόνο, εμφανίζοντας ένα γενικό έλλειμμα δημοκρατίας.
Συνεπώς, η ταξική δομή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού δεν μπορεί να αναλυθεί κατ΄ αναλογία με εκείνη του εθνικού καπιταλισμού. 

 

Τα προβλήματα  της σύγχρονης δημοκρατίας
Εφόσον εφαρμοστούν οι κανόνες του Κοινωνικού Συμβολαίου του Rousseau, το κριτήριο ότι ένα κράτος οδεύει στον σωστό δρόμο είναι η εξακρίβωση της κοινωνικής ευημερίας η οποία φαίνεται από το αν μειώνεται ή αυξάνεται ο πληθυσμός ενός κράτους, επομένως η αξιολόγηση της ευημερίας είναι θέμα των λογιστών και των μαθηματικών πράξεων. 
Από την άλλη, ένδειξη ότι ένα κράτος τείνει προς τη διάλυση είναι η μειωμένη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες ανάδειξης της εκτελεστικής εξουσίας, των κυβερνώντων. 
Αν λάβουμε σοβαρά υπόψη τα παραπάνω, τότε πολλές σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες δεν βρίσκονται στην ορθή πορεία, κρίση στην αντιπροσωπευτική τους δημοκρατία καθώς και του κοινοβουλευτισμού θεσμού.

 

Κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας 
Η κρίση της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας  και του κοινοβουλευτισμού επήλθε για πολλούς λόγους. 
Η σύγχρονη διακυβέρνηση είναι τόσο πολύπλοκη, ώστε ο σημερινός πολιτικός ηγέτης βασίζεται σε εργασία και σε αποφάσεις άλλων (συμβούλων, επιτροπών, επιστημόνων, κ.ο.κ.) και το μόνο που κάνει είναι να επιλέγει λύσεις που ουσιαστικά επινοούν και υλοποιούν άλλοι.  Το κράτος λειτουργεί με έναν διοικητικό  συγκεντρωτισμό  και επειδή δεν έχει την ευελιξία μιας “έξυπνης αποκέντρωσης” βλάπτει την (άμεση) δημοκρατικότητα και αποδοτικότητα επιβίωσης που μπορούν να έχουν οι αποκεντρωμένες αυτόνομες κοινότητες.  
Παρατηρείται διαφθορά, σήψη και δουλικότητα σε μεγάλο-συμφέροντα, ενώ υπάρχει ατιμωρησία για κάθε είδους ψευτιά και ψεύτικη υπόσχεση προς το λαό.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά τα οποία έφεραν στην σημερινή κρίση το πολίτευμα της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας είναι αντίθετα με την Άμεση Δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, αφού είναι γνωστό ότι, όσοι ηγέτες δεν τηρούσαν τις υποσχέσεις τους στο λαό, τους τιμωρούσαν με οστρακισμό, ο οποίος ήταν η δεκάχρονη απομάκρυνση από την Αθήνα των πολιτών που θεωρούνταν επικίνδυνοι για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Σήμερα, όλοι μιλούν για τη Δημοκρατία και εμείς οι Έλληνες είμαστε πολύ υπερήφανοι που στον τόπο μας γεννήθηκε αυτή, πολλοί λίγοι είναι αυτοί που αντιλαμβάνονται πως το σημερινό μας πολίτευμά δεν έχει ίχνος δημοκρατικότητας. Σύμφωνα με τους ορισμούς που αναφέρονται από τον Αριστοτέλη, το σημερινό πολίτευμα της Ελλάδας είναι ένα είδος Ολιγαρχίας. με βασικά κριτήρια το ότι υπάρχουν κόμματα, πολιτικοί και εκλογές.

Η μετονομασία της Ολιγαρχίας σε Δημοκρατία έγινε κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού.
Σύμφωνα με τον Κορνήλιο Καστοριάδη τα σημαντικά θέματα «εμείς σήμερα, εν τη βλακεία μας, αναθέτουμε σε ειδικούς, στην κρίση των οποίων και μόνο επαφιόμαστε». Ωστόσο στην Δημοκρατία, οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από τους πολλούς και οι ειδικοί τις εκτελούν. 

                                                                          

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Κοινωνικός Μετασχηματισμός

 

ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΠΡΕΒΕΖΑΝΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ

πρώτη δημοσίευση Δεκέμβριος 2006